№ 9 Нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеу
Пәннің аты: Экономика
негіздері.
Сабақтың
тақырыбы:
Нарықтық
экономиканы мемлекеттік
реттеу
Жоспар:
1.
Экономиканы мемлекеттік реттеу: мәні, мақсаттары, әдістері
Үй
жұмысы: №9
семинар:
Мемлекеттік
бюджет
Реттеу (латын сөзінен "Regulo") –
ұйымдастырамын, ретке келтіремін. Мемлекеттік реттеу деп елдің
әлеуметтік-экономикалық жүйесінің тұрақты дамуына қол жеткізу үшін мемлекеттік
мекемелер жүзеге асыратын заңнамалық, атқарушы бақылау шараларының жиынтығын
түсіну қажет
Мемлекеттік
реттеу – мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық
өмірге қатысу нысандарының бірі, мемлекеттің жалпы мемлекеттік ресурстарды
бөлуге және үйлесімділікті қалыптастыруға тікелей немесе жанама түрде ықпал
етуі.
Нарықтық және корпоративтік реттеумен қатар
қазіргі шаруашылықты
экономикалық реттеу
жүйесінің құрамдас нышаны болып табылады.
Қазіргі
кезде әкімшілік және құқықтық реттеу, тікелей және жанама
экономикалық
реттеу түрлері қолданылып жүр.
Әкімшілік
реттеуге үлестеу, контингенттеу, лицензиялау, бағаны, табысты,
валюта
бағамын, есептеу пайызын, т.б. бақылау шаралары
жатады.
Құқықтық
мемлекеттік реттеу азаматтық және шаруашылық заңдар
негізінде осы заңдармен белгіленетін нормалар мен ережелер жүйесі арқылы жүзеге
асырылады.
Тікелей
экономиканы реттеуде
секторларды, салаларды, аумақтарды, кәсіпорындарды
өтеусіз
қаржыландырудың алуан түрлері пайдаланылады.
Бұған қарыз, демеуқаржы, жәрдемақы, бюджеттен және бюджеттен
тыс қорлардан төленетін үстеме ақы, арнаулы
қаржы, жеңілдікті несие және салық
жеңілдіктері жатады.
Жанама
экономиканы реттеуде
несие-ақша, салық, амортизация, валюта, сыртқы
экономика, кедендік-тарифтік саясаты сияқты тетіктер пайдаланылады.
Осы тетіктердің көмегімен экономика мүдделер мен ынталандыруға әсер ете отырып,
мемлекет тікелей өндіріс пен тұтынудың өзіне емес, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің өндірушілер мен тұтынушылар ретіндегі іс-әрекетіне ықпал
жасайды.
Мемлекеттік
реттеу объектілері
-туындаған қайшылықтар
мен экономиканың қалыпты жұмыс істеуін шешу мақсатында мемлекеттік ықпал жүзеге
асырылатын нақты жағдайлар, құбылыстар, процестер, салалар, аудандар, қызмет
салалары.
Мемлекет
жауапты:
1.Фискалдық
саясат (бюджет, салықтар);
2.Монетарлық
саясат (ақша қаражаты, кредит нарығын реттеу);
3.Сыртқы
сауданы реттеу;
4.Кірістердің
бөлінуін бақылау.
5.Нарықтық
экономиканы мемлекеттік реттеу тетіктері:
Реттеу
әдістері 2 бөлінеді:
1.Тікелей:
монополияларды бақылау, экология, стандарттарды әзірлеу, оларды қолдау (сапа
белгілері, мемлекеттік стандарттар);
2.Жанама:
ақша саясаты, кірістерді бақылау, әлеуметтік саясат;Сыртқы экономикалық реттеу.
Экономикаға
мемлекеттің әсері екі негізгі бағыт бойынша жүзеге асырылады:
1.Мемлекеттік сектор
арқылы;
2.Экономиканың жеке секторының жұмыс
істеуіне әсер ету арқылы әртүрлі экономикалық құралдардың көмегімен (экономиканы
мемлекеттік реттеу)
Бекіту
сұрақтары:
1. Мемлекеттік
реттеу дегеніміз
2.Мемлекеттік
реттеу объектілері
3.
Мемлекет
жауапты
4.
Реттеу әдістері 2 бөлінеді